W ostatnich latach Polska plasuje się w czołówce pod względem liczby pożarów – zaraz za Portugalią i Hiszpanią, natomiast pod względem powierzchni nimi objętej – znajdujemy się w pierwszej dziesiątce. Częstotliwość pożarów jest m.in. konsekwencją zmian klimatycznych (długotrwałe susze, mała liczba opadów) czy składu gatunkowego naszych drzewostanów – w polskich lasach przeważają gatunki iglaste, ze znacznym udziałem sosny (łatwopalne olejki eteryczne). Niestety większość pożarów nadal wybucha z winy ludzi, spowodowana umyślnymi podpaleniami, wypalaniem traw czy nieostrożnym obchodzeniem się z ogniem.

Zagrożenie pożarami lasów w Polsce jest jednym z najwyższych w Europie. Tylko w 2015 roku na terenach zarządzanych przez LP wybuchło 3732 pożarów, które objęły powierzchnię blisko 880 ha. Ponieważ zapobieganie im wymaga bardzo wysokich nakładów – Lasy Państwowe w walce z tym niebezpiecznym żywiołem sięgają również po fundusze unijne.

Koordynowanie przedsięwzięcia pod nazwą "Kompleksowy projekt adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu – zapobieganie, przeciwdziałanie oraz ograniczanie skutków zagrożeń związanych z pożarami lasów" PGL LP powierzyło CKPŚ. Projekt ten był realizowany w ramach II osi priorytetowej Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowiska (działanie 2.1 Adaptacja do zmian klimatu wraz z zabezpieczeniem i zwiększeniem odporności na klęski żywiołowe, w szczególności katastrofy naturalne oraz monitoring środowiska).

Okres realizacji: 2016-2023 r.

Cel projektu: zmniejszenie negatywnych skutków wywoływanych przez pożary w lasach oraz sprawne lokalizowanie źródła zagrożenia i minimalizowanie strat, a w dalszej perspektywie – zmniejszenie średniej powierzchni pożarów i rozszerzenie obserwacji obszarów leśnych, szczególnie w nadleśnictwach zakwalifikowanych do I kategorii zagrożenia pożarowego.

Cele uzupełniające:
•    rozszerzenie obserwacji obszarów leśnych,
•    szybsze i bardziej precyzyjne określenie miejsca powstania pożaru,
•    dokładniejsze prognozowanie zagrożenia pożarowego na podstawie danych meteorologicznych,
•    skrócenie czasu dotarcia jednostek LP na miejsce pożaru.

Dofinansowanie zostało przeznaczone na:

• rozwój i modernizację systemów wczesnego ostrzegania i prognozowania zagrożeń, w tym:
  • budowę i modernizację dostrzegalni pożarowych (138 szt.)
  • zakup nowoczesnego sprzętu umożliwiającego lokalizację i wykrywanie pożarów (183 szt.)
  • doposażenie punktów alarmowo-dyspozycyjnych (PAD) (42 szt.)
  • budowę stacji meteorologicznych (12 szt.)
• wsparcie techniczne systemu ratowniczo-gaśniczego na wypadek wystąpienia pożarów lasów, w tym:
• zakup samochodów patrolowo-gaśniczych (67 szt.)

Zasięg realizacji projektu pn. "Kompleksowy projekt adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu – zapobieganie, przeciwdziałanie oraz ograniczanie skutków zagrożeń związanych z pożarami lasów"

Mapa 1. Nadleśnictwa realizujące projekt

Realizacja projektu przyczyniła się między innymi do:

• zwiększenia odporności lasów na klęski żywiołowe takie jak pożary, którymi zagrożenie wzrasta wraz z ocieplaniem się klimatu,
• podniesienia efektywności systemu wczesnego ostrzegania o pożarach w Lasach Państwowych,
• zwiększenia powierzchni leśnych objętych monitoringiem oraz skrócenia czasu wykrycia zagrożenia i reagowania
• ograniczenia zasięgu pożarów i negatywnych skutków z nimi związanych (np. zubożenie gleby, zniszczenie ekosystemu i zamieszkujących go organizmów, straty materialne),
• poprawy ochrony przeciwpożarowej na obszarach sąsiadujących z terenami administrowanymi przez LP, np. parków narodowych czy terenach zamieszkanych (wpływ na bezpieczeństwo mieszkańców i turystów),
• ograniczenia emisji CO₂ w wyniku zmniejszenia liczby oraz zasięgu pożarów.

Wartość projektu

Całkowity koszt realizacji projektu: 88 029 674,40 zł

Kwota wydatków kwalifikowalnych: 59 472 181,08 zł

Kwota dofinansowania z funduszy europejskich: 50 551 353,92 zł

Źródło: strona internetowa CKPŚ; https://www.ckps.lasy.gov.pl/ochrona-przeciwpozarowa

Nazwa projektu: "Kompleksowy projekt ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych na obszarach zarządzanych przez PGL Lasy Państwowe"

Zrealizowany w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 działanie 2.4 Ochrona przyrody i edukacja ekologiczna.

Okres realizacji: 2017-2023

Beneficjent: Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe
przy wsparciu Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych jako jednostki realizującej projekt (JRP)

Cel projektu: poprawa stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, występujących na obszarach Natura 2000, leżących na gruntach zarządzanych przez Lasy Państwowe.

Cele szczegółowe: polepszenie lub przywrócenie właściwych warunków siedliskowych, zabezpieczenie ostoi występowania i miejsc rozrodu populacji zagrożonych gatunków oraz redukcja zagrożeń, ograniczenie rozprzestrzeniania się obcych gatunków inwazyjnych.

Zakres projektu obejmował wykonywanie działań – najlepszych praktyk w ochronie gatunków i siedlisk, zgodnie z zapisami planów zadań ochronnych, planów ochrony oraz planów urządzenia lasu sporządzonych dla obszarów Natura 2000.

Katalog wykonanych prac:

• dostosowanie składu gatunkowego do potrzeb gatunku lub siedliska,
• zabiegi czynnej ochrony siedlisk (w tym np. ekstensywne użytkowanie kośne lub kośno-pastwiskowe łąk, budowa zastawek, przegród, blokowanie rowów melioracyjnych w celu utrzymania określonego uwilgotnienia),
• zabiegi czynnej ochrony gatunków (w tym: wieszanie budek lęgowych, budowa platform lęgowych, zabezpieczanie miejsc rozrodu, lęgowisk, zimowisk, sadzenie roślin żywicielskich dla motyli i in.),
• zwalczanie inwazyjnych gatunków obcych (np. czeremchy amerykańskiej, rdestowców),
• monitorowanie występowania gatunków chronionych,
• kanalizacja ruchu turystycznego (np. tworzenie i wyposażenie ścieżek edukacyjnych, tras nordic walking),
• ograniczenie drapieżnictwa (duże zagrożenie dla chronionych gatunków ptaków stanowią drapieżniki, których presję ograniczano w różny sposób, np. przez odstrzał, odłów i wywiezienie w dalsze rejony, zastosowanie odstraszających preparatów).

Zasięg realizacji projektu pn. "Kompleksowy projekt ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych na obszarach zarządzanych przez PGL Lasy Państwowe"

Mapa 1. Nadleśnictwa biorące udział w projekcie oraz obszary Natura 2000, na których był on realizowany

Kliknij, aby powiększyć:

Liczba obszarów Natura 2000, na których były prowadzone działania: 117

Liczba RDLP realizujących projekt: 16

Liczba nadleśnictw realizujących projekt: 114

Efekty projektu

Najistotniejszym rezultatem projektu była powierzchnia siedlisk, których stan ochrony został poprawiony bądź wzmocniony poprzez przeprowadzone działania ochrony czynnej.

• powierzchnia siedlisk wspieranych w zakresie uzyskania lepszego statusu ochrony (CI): 14 893 ha
• liczba typów siedlisk objętych działaniami ochronnymi: 30 szt.
• liczba gatunków objętych działaniami ochronnymi: 32 szt.

Wartość projektu:

Całkowity koszt realizacji projektu: 30 305 005,14 zł

Kwota wydatków kwalifikowalnych: 23 379 179,85 zł

Kwota dofinansowania z funduszy europejskich: 19 872 302,87 zł

W 2016 roku działania na tych siedliskach zostaną dofinansowane przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w ramach zadania „Ochrona gatunkowa poprzez czynną ochronę siedlisk w leśnictwie Tuchlin" kwotą 5 625,00 zł. Uzyskana dotacja będzie wspierała finansowo wykoszenie traw i krzewów na powierzchni 5,35 ha oraz przygotowanie 24 stanowisk do zimowania dla płazów.

W ramach projektu "Nasze lasy - czyste lasy. 90 lat Lasów Państwowych" dofinansowanego z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie Nadleśnictwo Wyszków przygotowało:

- wystawę historyczną w Miejsko-Gminnej Bibliotece Publicznej w Wyszkowie „Leśne Historie" prezentowaną w dniach 25 kwietnia  2014 r.– 23 maja 2014 r.

- zbiórkę elektroodpadów w Wyszkowie "Leśnicy dla Wyszkowa" – przeprowadzoną 7 czerwca 2014 roku

- publikację dotyczącą historii lasów okolic Wyszkowa  - "Dwie długości życia sosny. Nadleśnictwo Wyszków wczoraj i dziś 1794-2014"

- wystawę plenerową „Historia wyszkowskich lasów w fotografii" prezentowaną w centrum Wyszkowa w dniach 19 września 2014 – 24 października 2014 r.

W granicach obszaru Natura 2000 Dolina Dolnego Bugu w okolicach miejscowości Tuchlin znajduje się wiele wilgotnych siedlisk ze śródleśnymi oczkami wodnymi. Wyszkowscy leśnicy od lat otaczają je szczególną opieką – obszary te są miejscem bytowania i rozrodu wielu gatunków płazów (m.in. ropuchy szarej, kumaka nizinnego czy rzekotki drzewnej). Żyjące tu płazy stanowią bazę żerową dla gniazdującego w pobliżu bociana czarnego – leśnego kuzyna znanego szeroko bociana białego. Na terenie tym znajdują się także stanowiska storczyków W celu ich ochrony wykaszane są trawy i krzewy.

W 2014 roku działania na tych siedliskach zostały dofinansowane przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie w ramach zadania „Ochrona gatunkowa poprzez czynną ochronę siedlisk w leśnictwie Tuchlin" kwotą 22 188,00 zł. Uzyskana dotacja wsparła finansowo oczyszczanie oczek wodnych na łącznej powierzchni 3,00 ha, przygotowanie 24 stanowisk dla zimowania płazów oraz wykoszenie traw i krzewów na powierzchni 5,35 ha.

Świetliste dąbrowy to ciepłolubne lasy mieszane z dominacją w drzewostanie dębów - szypułkowego Quercus robur i bezszypułkowego Q. petraea. W domieszce występują: brzoza brodawkowata Betula pendula, sosna zwyczajna Pinus sylvestris, rzadziej topola osika Populus tremula, lipa drobnolistna Tilia cordata i grab zwyczajny Carpinus betulus. Runo jest bujne i bogate w gatunki, rosną w nim zarówno rośliny typowe dla lasów mieszanych jak i innych zbiorowisk – łąk, kserotermicznych muraw oraz okrajków.

Główną przyczyną powstawania siedlisk dąbrów była działalność człowieka.

Przez całe tysiąclecia zwierzęta domowe częściej wypasane były w lasach niż na łąkach. Poza wypasem zwierząt świetliste dąbrowy użytkowane były poprzez wykaszanie runa, grabienie ścioły leśnej i zbiór żołędzi. Takie użytkowanie lasu prowadziło do eliminacji podrostu, co powodowało rozluźnienie drzewostanu  i doświetlenie runa leśnego. W miarę jak ustępował wypas rozpoczęła się ekspansja drzew i krzewów oraz rozrośnięciu się warstwy krzewów. Na skutek zmian warunków świetlnych utrudniony został rozwój gatunków światłolubnych.

Świetlista dąbrowa w leśnictwie Natalin porasta niewielki wał morenowy na powierzchni 9,33 ha w wydzieleniach 174 d,  174 f, 200 a. Występuje tu drzewostan dębowy z udziałem sosny, a runo tworzą gatunki takie jak: pięciornik biały Potentillo alba, miodownik melisowaty Melittis melissophyllum, miodunka wąskolistna Pulmonaria angustifolia, dzwonek brzoskwiniolistny Campanula persicifolia, sierpik barwierski Serratula tinctoria, dziurawiec skąpolistny Hypericum montanum.

Ochrona świetlistych dąbrów wymaga obecnie prowadzenia cięć ograniczających zacienienie dna lasu. Usunięcie podszytu grabowo - leszczynowego wraz z wyniesieniem poza obszar siedliska pozwoliło na zwiększenie ilości światła docierającego do dna lasu, niezbędnego dla rozwoju gatunków runa leśnego.

Siedlisko świetlistej dąbrowy jest siedliskiem priorytetowym programu Natura 2000 – to znaczy, że jest siedliskiem zagrożonym zanikiem na terenie państw członkowskich Unii Europejskiej, za którego ochronę Wspólnota ponosi szczególną odpowiedzialność. Świetliste dąbrowy występują w Polsce na powierzchni około 4 500 ha.